≡

Урок 09-3

Со­чи­ни­тель­ные со­ю­зы и слож­но­со­чи­нен­ные пред­ло­же­ния

Հա­մա­դա­սա­կան շաղկապներ և բարդ հա­մա­դա­սա­կան նա­խա­դա­սություններ

Со­чи­ни­тель­ны­ми со­ю­за­ми со­еди­ня­ют­ся как од­но­род­ные чле­ны пред­ло­же­ния, так и рав­но­знач­ные пред­ло­же­ния.

Со­чи­ни­тель­ные со­ю­зы

Со­еди­ни­тель­ные

Со­еди­ни­тель­ные: և, ու, էլ, ևս, նաև, նույնիսկ, անգամ, մինչև իսկ, ոչ միայն… այլև, ոչ… ոչ…, թե… թե….

և, ու

Боль­шую ча­стот­ность име­ет со­юз ու, со­юз և в раз­го­вор­ной ре­чи упо­треб­ля­ет­ся огра­ни­чен­но.

և, ու эти со­ю­зы вы­сту­па­ют в той же ро­ли, что и со­юз "и"

Ես շուկա­յում գնե­լու եմ տանձ ու խնձոր։

Ես շուկա­յում գնե­լու եմ տանձ և խնձոր։

Я на ба­за­ре дол­жен ку­пить гру­ши и яб­ло­ки.

Հայրս ու եղբայրս շի­նա­րարներ են։

Հայրս և եղբայրս շի­նա­րարներ են։

Мои отец и брат - стро­и­те­ли.

Աշնա­նը քա­մի­ներ են փչում, և ծա­ռե­րը մերկա­նում են։

Осе­нью ду­ют вет­ры, и де­ре­вья об­на­жа­ют­ся.

Հինգ օր ա­ռաջ դա­սե­րը վերջա­ցան, և ա­շա­կերտնե­րը մեկնե­ցին ճամբար։

Пять дней на­зад уро­ки кон­чи­лись, и уче­ни­ки уеха­ли в ла­герь.

ոչ միայն… , այլև…

Նա ոչ միայն աշխա­տա­սեր է, այլև շատ ընդունակ։

Он не толь­ко тру­до­лю­би­вый, но и очень спо­соб­ный.

Մենք ոչ միայն հանգստա­ցանք, այլև մեծ հա­ճույք ստա­ցանք։

Мы не толь­ко от­дох­ну­ли, но и по­лу­чи­ли боль­шое удо­воль­ствие.

Այդ գիրքը կարդա­ցին ոչ միայն ա­շա­կերտնե­րը, այլև նրանց ծնողնե­րը։

Эту кни­гу про­чли не толь­ко уче­ни­ки, но и их ро­ди­те­ли.

ոչ… ոչ…, թե… թե…

По­вто­ря­ю­щи­е­ся со­ю­зы, име­ют уси­ли­тель­ное зна­че­ние

Նա ոչ ինձ է հա­վա­տում, ոչ քեզ, ոչ իր հա­րա­զատ եղբո­րը։

Он ни мне, ни те­бе, ни сво­е­му род­но­му бра­ту не ве­рит.

Նա ոչ աշխա­տել է ուզում, ոչ սո­վո­րել։

Он не же­ла­ет ни ра­бо­тать, ни учить­ся.

Նրանք թե երգում էին, թե պա­րում, թե զվարճա­նում։

Они и пе­ли, и тан­це­ва­ли, и ве­се­ли­лись.

Թե հանդի­սա­կաններն էին գոհ, թե դե­րա­սաննե­րը։

И зри­те­ли бы­ли до­воль­ны, и ар­ти­сты.

էլ, նաև, ևս

Со­юз­ные ана­ло­ги, вы­ра­жа­ют мо­даль­ность

Այսօր ես էլ մասնակցե­ցի ժո­ղո­վին

Այսօր ես ևս մասնակցե­ցի ժո­ղո­վին

Այսօր նաև ես մասնակցե­ցի ժո­ղո­վին։

Се­год­ня и (та­к­же) я участ­во­вал на со­бра­нии.

Մենք սուրճ էլ խմե­ցինք

Մենք սուրճ ևս խմե­ցինք

Մենք նաև սուրճ խմե­ցինք։

Мы и (та­к­же) ко­фе вы­пи­ли.

էլ, ևս упо­треб­ля­ют­ся по­сле сло­ва к ко­то­ро­му от­но­сят­ся

Сло­во աև - упо­треб­ля­ет­ся пе­ред та­ким сло­вом.

Сло­ва նաև, ևս в раз­го­вор­ной ре­чи име­ют огра­ни­чен­ное упо­треб­ле­ние.

Ес­ли ска­зу­е­мое в пред­ло­же­нии име­ет в сво­ем со­ста­ве вспо­мо­га­тель­ный гла­гол, то он упо­треб­ля­ет­ся непо­сред­ствен­но по­сле мо­даль­но­го со­ю­за էլ

Ա­րամն էլ էր մասնակցում արշա­վին։

Арам то­же участ­во­вал в по­хо­де.

Մենք սուրճ էլ ենք խմե­լու։

Мы ко­фе то­же бу­дем пить.

անգամ, նույնիսկ, մինչև իսկ

Со­юз­ные ана­ло­ги, вы­ра­жа­ю­щие мо­даль­ность, упо­треб­ля­ют­ся пе­ред или по­сле то­го сло­ва, к ко­то­ро­му при­мы­ка­ют

Անգամ մեր կուրսի գե­րա­զանցի­կը չհասկա­ցավ։

Նույնիսկ մեր կուրսի գե­րա­զանցի­կը չհասկա­ցավ։

Մինչև իսկ մեր կուրսի գե­րա­զանցի­կը չհասկա­ցավ։

Да­же от­лич­ник на­ше­го кур­са не по­нял.

Մեր կուրսի գե­րա­զանցի­կը անգամ չհասկա­ցավ։

На­ше­го кур­са от­лич­ник да­же не по­нял.

Մեր կուրսի գե­րա­զանցի­կը չհասկա­ցավ անգամ

Մեր կուրսի գե­րա­զանցի­կը չհասկա­ցավ նույնիսկ

Մեր կուրսի գե­րա­զանցի­կը չհասկա­ցավ մինչև իսկ

От­лич­ник на­ше­го кур­са не по­нял да­же.

Մեր կուրսի գե­րա­զանցի­կը անգամ չհասկա­ցավ։

Մեր կուրսի գե­րա­զանցի­կը մինչև իսկ չհասկա­ցավ։

Մեր կուրսի գե­րա­զանցի­կը նույնիսկ չհասկա­ցավ։

От­лич­ник на­ше­го кур­са да­же не по­нял.

В раз­го­вор­ной ре­чи упо­треб­ля­ют­ся огра­ни­чен­но.

Про­ти­ви­тель­ные

Про­ти­ви­тель­ные: իսկ, բայց, սա­կայն, բայց և, բայց և այնպես, այլ, ոչ թե… այլ.

Про­ти­ви­тель­ные со­ю­зы со­еди­ня­ют толь­ко рав­но­прав­ные пред­ло­же­ния.

Са­мы­ми упо­тре­би­тель­ны­ми из них яв­ля­ют­ся իսկ, բայց.

Со­ю­зы սա­կայն, բայց և, բայց և այնպես, այլ, ոչ թե… այլ пре­иму­ще­ствен­но упо­треб­ля­ют­ся в ли­те­ра­тур­ной ре­чи.

իսկ, բայց

Ино­гда эти со­ю­зы вза­и­мо­за­ме­ня­е­мы

Մենք շտա­պում էինք, իսկ անձրևը չէր դա­դա­րում։

Мы то­ро­пи­лись, а дождь не пе­ре­ста­вал.

Մենք շտա­պում էինք, բայց անձրևը չէր դա­դա­րում։

Мы то­ро­пи­лись, но дождь не пе­ре­ста­вал.

Մենք գի­տեինք Ա­րա­մի դժվա­րություննե­րի մա­սին, իսկ նա մեզ ո­չինչ չէր ա­սում։

Мы зна­ли о труд­но­стях Ара­ма, а он нам ни­че­го не го­во­рил.

Մենք գի­տեինք Ա­րա­մի դժվա­րություննե­րի մա­սին, բայց նա մեզ ո­չինչ չէր ա­սում։

Мы зна­ли о труд­но­стях Ара­ма, но он нам ни­че­го не го­во­рил.

Նա քեզ օգնում է, իսկ դու նրան խանգա­րում ես։

Он те­бе по­мо­га­ет, а ты ему ме­ша­ешь.

Նա քեզ օգնում է, բայց դու նրան խանգա­րում ես։

Он те­бе по­мо­га­ет, а (но) ты ему ме­ша­ешь.

Сло­во իսկ вы­ра­жа­ет от­но­ше­ния меж­ду па­рал­лель­ны­ми яв­ле­ни­я­ми

Մայրի­կը լվացք էր ա­նում, իսկ ես նրան օգնում էի։

Мать стир­ку де­ла­ла, а я ей по­мо­га­ла.

Պա­պի­կը հե­քիաթ էր պատմում, իսկ մենք նրան լսում էինք։

Дед сказ­ку рас­ска­зы­вал, а мы его слу­ша­ли.

Որդին վա­րում էր, իսկ հայրը՝ ցա­նում։

Сын па­хал, а отец се­ял.

Մեծ եղբայրը բժշկա­կա­նում է սո­վո­րում, իսկ փոքրը՝ հա­մալսա­րա­նում։

Стар­ший брат учит­ся в ме­ди­цин­ском, а млад­ший - в уни­вер­си­те­те.

Բայց (սա­կայն, բայց և, բայց և այնպես) вы­ра­жа­ет та­кие от­но­ше­ния, ко­гда факт, вы­ска­зан­ный во вто­ром из двух рав­но­знач­ных пред­ло­же­ний, ис­клю­ча­ет или огра­ни­чи­ва­ет воз­мож­ность мыс­ли, вы­ска­зан­ной в пер­вом пред­ло­же­нии

Ես ուզում էի գնալ թատրոն, բայց հի­վանդ էի։

Я хо­тел пой­ти в те­атр, но был бо­лен.

Դու լավ ես հասկա­նում, բայց վատ ես բա­ցատրում։

Ты хо­ро­шо по­ни­ма­ешь, но пло­хо объ­яс­ня­ешь.

Նա շատ տխուր էր, բայց ժպտում էր բո­լո­րին։

Он был очень груст­ным, но улы­бал­ся всем.

Քո կարծի­քը շատ հե­տաքրքիր է, բայց հիմնա­վո­րած չէ։

Твое мне­ние очень ин­те­рес­ное, но необос­но­ван­ное.

Նա կո­պիտ է, բայց լավ մարդ է։

Он гру­бый, но хо­ро­ший че­ло­век.

այլ

Вы­ра­жа­ет от­ри­ца­тель­ное про­ти­во­по­став­ле­ние, при­чем ска­зу­е­мое в од­ном из рав­но­знач­ных пред­ло­же­ний упо­треб­ля­ет­ся в от­ри­ца­тель­ной фор­ме

Նա ընդունակ չէ, այլ աշխա­տա­սեր է։

Он не спо­соб­ный, а тру­до­лю­би­вый.

Ես նրան չեմ փնտրում, այլ քեզ եմ փնտրում։

Я не его ищу, а те­бя ищу.

Նա արդեն չա­րաճճի մի աղջիկ չէ, այլ հա­մեստ ու խե­լա­ցի օ­րիորդ։

Она уже не ша­лов­ли­вая де­воч­ка, а скром­ная и ум­ная де­вуш­ка.

ոչ թե… , այլ…

Вы­ра­жа­ет от­ри­ца­тель­ное про­ти­во­по­став­ле­ние, но не тре­бу­ет­ся, что­бы ска­зу­е­мое в од­ном из рав­но­знач­ных пред­ло­же­ний име­ло от­ри­ца­тель­ную фор­му

Նա ոչ թե պա­րա­պում է, այլ ժա­մա­նակ է սպա­նում։

Он не за­ни­ма­ет­ся, а уби­ва­ет вре­мя.

Նա ոչ թե իմ ընկե­րուհին է, այլ քո։

Она не моя по­дру­га, а твоя.

Սխալնե­րիդ հա­մար ոչ թե ուրիշներն են մե­ղա­վոր, այլ դու ինքդ։

В тво­их ошиб­ках не дру­гие ви­но­ва­ты, а ты сам.

Раз­де­ли­тель­ные

Раз­де­ли­тель­ные: կամ, և կամ, կամ թե, կամ թե չէ, կամ… , կամ թե….

Раз­де­ли­тель­ные со­ю­зы упо­треб­ля­ют­ся в та­ких кон­струк­ци­ях, где пе­ре­чис­ля­ют­ся вза­и­мо­ис­клю­ча­ю­щие фак­ты, и лишь один из них мо­жет быть при­нят или мо­жет быть ли­бо дей­стви­тель­ным, ли­бо осу­ще­стви­мым.

կամ

Կամ, և կամ, կամ թե, կամ թե չէ.

Ե­րե­կո­նե­րը նա թերթ է կարդում կամ հե­ռուստա­ցույց դի­տում։

Ве­че­ра­ми он (она) чи­та­ет га­зе­ты или смот­рит те­ле­ви­зор.

Նա ա­մա­ռա­նոց է մեկնե­լու ամռա­նը կամ աշնա­նը։

Он (она) по­едет на да­чу ле­том или осе­нью.

Նա­խա­ճա­շին ես խմում եմ կաթ կամ թեյ։

Во вре­мя зав­тра­ка (за зав­тра­ком) я пью мо­ло­ко или чай.

Со­ю­зы կամ թե, կամ թե չէ ча­ще упо­треб­ля­ют­ся в жи­вой раз­го­вор­ной ре­чи и огра­ни­чен­но в пись­мен­ной и ли­те­ра­тур­ной.

կամ… , կամ…

По­вто­ря­ю­щий­ся со­юз, ко­то­рый ли­бо уси­ли­ва­ет от­но­ше­ние вза­и­мо­ис­клю­че­ния, ли­бо упо­треб­ля­ет­ся в та­ких кон­струк­ци­ях, где пе­ре­чис­ля­ют­ся си­сте­ма­ти­че­ски по­вто­ря­ю­щи­е­ся яв­ле­ния

Կամ ես վատ եմ բա­ցատրում, կամ դու լավ չես հասկա­նում։

Или я пло­хо объ­яс­няю, или ты пло­хо по­ни­ма­ешь.

Կամ պետք է լավ խա­ղալ, կամ թողնել բե­մը։

Или на­до хо­ро­шо иг­рать, или оста­вить сце­ну.

Կամ ամբողջ օ­րը կարդում ես, կամ մո­ռա­նում ես դա­սե­րիդ մա­սին։

Или це­лый день чи­та­ешь, или за­бы­ва­ешь о сво­их уро­ках.

Աշնա­նը մեր կողմե­րում կամ ուժեղ քա­մի­ներ են լի­նում, կամ տև­ա­կան անձրևներ։

Осе­нью в на­ших кра­ях бы­ва­ют или силь­ные вет­ры, или за­тяж­ные до­жди.

Ե­րե­կո­յան նրանք կամ շախմատ էին խա­ղում, կամ օրվա կարև­որ դեպքերն էին քննարկում, կամ ե­րաժշտություն էին լսում։

Ве­че­ром они или иг­ра­ли в шах­ма­ты, или об­суж­да­ли важ­ные со­бы­тия дня, или слу­ша­ли му­зы­ку.

թե

Со­еди­ня­ет рав­но­силь­ные пред­ло­же­ния, вы­ра­жа­ю­щие пря­мой или кос­вен­ный во­прос, при­чем с ин­то­на­ци­ей во­про­са про­из­но­сит­ся ли­бо то пред­ло­же­ние, ко­то­рое пред­ше­ству­ет со­ю­зу թե, ли­бо со­юз

Չգի­տեմ, հա­րա­զատ վայրե՞րն էր հի­շում, թե ե­րա­զում էր ա­պա­գա­յի մա­սին։

Не знаю, род­ные края вспо­ми­нал или меч­тал о бу­ду­щем?

Այսօր Ա­րամն է հերթա­պա­հում, թե՛ Ա­շո­տը։

Се­год­ня Арам де­жу­рит или Ашот?

Վա­ղը երկինքը պայծառ է լի­նե­լու՞, թե՞ նո­րից անձրև է գա­լու։

Зав­тра небо бу­дет яс­ное или сно­ва пой­дет дождь?

По­яс­ни­тель­ные

По­яс­ни­тель­ные со­ю­зы: այսինքն, այն է.

По­яс­ни­тель­ные со­ю­зы со­еди­ня­ют ли­бо рав­но­силь­ные пред­ло­же­ния, ли­бо од­но­род­ные чле­ны пред­ло­же­ния.

Они со­еди­ня­ют по­яс­ни­тель­ное пред­ло­же­ние или сло­во с пред­ше­ству­ю­щей ча­стью пред­ло­же­ния, со­дер­жа­ние ко­то­рой по­яс­ня­ет­ся

Ուսա­նողնե­րը լոտ պա­րա­պում են ընթերցասրա­հում, այսինքն ի­րենց գործն են ա­նում։

Сту­ден­ты мол­ча за­ни­ма­ют­ся в чи­таль­ном за­ле, то есть за­ня­ты сво­им де­лом.

Նա չի ուզում նա­հանջել, այսինքն արհա­մարհում է դժվա­րություննե­րը։

Он не же­ла­ет от­сту­пать, то есть пре­не­бре­га­ет труд­но­стя­ми.

Սո­վո­րա­կան ժա­մին, այսինքն ա­ռա­վոտյան ժա­մը ութին, նա արթնա­ցավ։

В при­выч­ном ча­су, то есть в во­семь ча­сов утра он проснул­ся.

Այսինքն име­ет боль­шую ча­стот­ность, т.к. այն է ча­ще упо­треб­ля­ет­ся в пись­мен­ной ре­чи.

Упраж­не­ния

Ուղե­վո­րություն Դե­պի Մոսկվա, Ծա­նություն Մոսկվա­յին

Հունի­սի սկզբին ստա­ցա հերթա­կան արձա­կուրդս և ո­րո­շե­ցի մեկնել Մոսկվա:

Ա­մե­նաա­րագ փո­խադրա­կան մի­ջո­ցը ինքնա­թիռն է, և մտա­ծե­ցի ես և գնա­ցի ինքնա­թի­ռի տոմս գնե­լու:

Մեկ ժամվա չափ հերթի կանգնե­ցի:

Երբ հերթս հա­սավ, տոմս գնե­ցի և շատ ուրախ վե­րա­դարձա տուն:

Մեկնե­լուս օ­րը գնա­ցի օ­դա­նա­վա­կա­յան, հանձնե­ցի ի­րերս, հե­տո բո­լոր ուղև­որնե­րի հետ մո­տե­ցա մեր ինքնա­թի­ռին:

Դա ժա­մա­նա­կա­կից երկուհարյուրտե­ղա­նոց ինքնա­թիռ էր:

Շուտով բո­լորս զբա­ղեցվինք մեր տե­ղե­րը, և ինքնա­թիռն օդ բարձրա­ցավ:

Մի քա­նի րո­պե անց ուղեկցորդուհին մեզ թեյ, հյութ և թեթև խորտիկներ մա­տուցեց:

Ժա­մա­նա­կը շատ ա­րագ անցավ, մեր ինքնա­թիռն ա­ռանց ուշացման հա­սավ Մոսկվա և հա­ջող վայրէջք կա­տա­րեց:

Արդեն մութ էր, բայց ես ո­րո­շե­ցի անմի­ջա­պես դուրս գալ փո­ղոց ու ծա­նո­թա­նալ այդ հրա­շա­լի քա­ղա­քին:

Ի­րերս թողնե­լով հյուրա­նո­ցում, դուրս ե­կա փո­ղոց. նախ թեքվե­ցի աջ, հե­տո քայլե­ցի դե­պի ձախ ու հայտնվե­ցի մի մեծ հրա­պա­րա­կում:

Ես տե­սա Կրեմլը, նրա ա­տամնաձև պա­րիսպնե­րը, դարպասներն ու աշտա­րակնե­րը, կա­ռա­վա­րա­կան տան կա­նաչ գմբե­թը, գմբե­թի վրա ծա­ծանվող դրո­շը:

Կրեմլին նա­յե­լիս ես պատկե­րացրի Ռուսաստա­նի պատմության փա­ռա­վոր է­ջե­րը. Դմիտրի Դոնսկո­յի զո­րագնդեբն այստեղ երդվե­ցին հաղթել թշնա­մուն, այստեղ Պետրոս Ա­ռա­ջի­նը տո­նեց Պոլտա­վա­յի հաղթա­նա­կը շվե­դա­կան զորքե­րի դեմ:

Շատ թա­փա­ռե­ցի գի­շե­րա­յին Մոսկվա­յի փո­ղոցնե­րում, բայց բո­լո­րո­վին չհոգնե­ցի:

Հանկարծ նա­յե­ցի ժա­մա­ցույցիս և շատ զարմա­ցա:

Գի­շերվա ժա­մը մեկն էր:

Ես մո­տե­ցա մի մի­լի­ցիո­նե­րի, և նա ինձ բա­ցատրեց, թե ինչպես կա­րող եմ գտնել Մոսկվա հյուրա­նո­ցի ճա­նա­պարհը:

Ես շատ հեշտ գտա իմ հյուրա­նո­ցը, ա­րագ բարձրա­ցա սենյակս, հա­նե­ցի շո­րերս, մտա լո­ղա­սենյակ, տաք ցնցուղի տակ լա­լա­ցա և անմի­ջա­պես քնե­ցի:

Ուղև­ո­րություն դե­պի Մոսկվա

по­езд­ка в Моск­ву

ծա­նո­թություն Մոսկվա­յին

зна­ком­ство с Моск­вой

մեկ ժամվա չափ հերթի կանգնե­ցի

око­ло ча­са про­сто­ял в оче­ре­ди

հերթս հա­սավ

моя оче­редь по­до­шла

մեկնե­լուս օ­րը

в день мо­е­го отъ­ез­де

մի քա­նի րո­պե անց

че­рез несколь­ко ми­нут

ի­րերս թողնե­լով

оста­вив свои ве­щи

բա­ցատրեց, թե ինչպես կա­րող եմ գտնել

объ­яс­нил, что как мо­гу най­ти

հա­նե­ցի շո­րերս

снял свою одеж­ду

երկուհարյուրտե­ղա­նոցдвух­сот­мест­ный

շուտովʃuˈtɔvвско­ре

դուրս ե­կաвы­шел

դուրս գալвы­шел

շորʃɔɾодеж­да

զգեստəzˈɡɛst(книжн) одеж­да

От­веть­те на во­про­сы

Դու ե՞րբ ո­րո­շե­ցիր մեկնել Մոսկվա:

Ո՞րն է ա­մեեաա­րագ փո­խադրա­կան մի­ջո­ցը:

Դու ինչքա՞ն ժա­մա­նակ հերթի կանգնե­ցիր:

Ե՞րբ տոմս գնե­ցիր:

Մեկնե­լուդ օ­րը ու՞ր գնա­ցիր և ինչ ա­րե­ցիր:

Ինչպի­սի՞ն էր ձեր ինքնա­թի­ռը:

Ի՞նչ ա­րեց ուղեկցորդուհին, երբ ինքնա­թի­ռը օդ բարձրա­ցավ:

Դու ի՞նչ տե­սար Կարմիր հրա­պա­րա­կում:

Կրեմլին նա­յե­լիս դու ի՞նչ պատկե­րացրիր (ի՞նչ դեպքեր հի­շե­ցիր):

Դմիտրի Դոնսկո­յի զո­րագնդերր որտե՞ղ երդվե­ցին հաղթել թշնա­մուն:

Պետրոս Ա­ռա­ջի­նը ի՞նչ հաղթա­նակ տո­նեց Կրեմլում:

Դու ի՞նչ տե­սար գի­շե­րա­յին Մոսկվա­յում:

Ե՞րբ նա­յե­ցիր ժա­մա­ցույցիդ, ժա­մը քա­նի՞սն էր:

Ինչպե՞ս գտար Մոսկվա հյուրա­նո­ցի ճա­նա­պարհը:

Երբ հա­սար քո հյուրա­նո­ցը, ի՞նչ ա­րե­ցիր:

Те­сты

07–06–2020