Համադասական շաղկապներ և բարդ համադասական նախադասություններ
Сочинительными союзами соединяются как однородные члены предложения, так и равнозначные предложения.
Сочинительные союзы
Соединительные: և, ու, էլ, ևս, նաև, նույնիսկ, անգամ, մինչև իսկ, ոչ միայն… այլև, ոչ… ոչ…, թե… թե….
Большую частотность имеет союз ու, союз և в разговорной речи употребляется ограниченно.
և, ու эти союзы выступают в той же роли, что и союз "и"
Ես շուկայում գնելու եմ տանձ ու խնձոր։
Ես շուկայում գնելու եմ տանձ և խնձոր։
Я на базаре должен купить груши и яблоки.
Հայրս ու եղբայրս շինարարներ են։
Հայրս և եղբայրս շինարարներ են։
Мои отец и брат - строители.
Աշնանը քամիներ են փչում, և ծառերը մերկանում են։
Осенью дуют ветры, и деревья обнажаются.
Հինգ օր առաջ դասերը վերջացան, և աշակերտները մեկնեցին ճամբար։
Пять дней назад уроки кончились, и ученики уехали в лагерь.
Նա ոչ միայն աշխատասեր է, այլև շատ ընդունակ։
Он не только трудолюбивый, но и очень способный.
Մենք ոչ միայն հանգստացանք, այլև մեծ հաճույք ստացանք։
Мы не только отдохнули, но и получили большое удовольствие.
Այդ գիրքը կարդացին ոչ միայն աշակերտները, այլև նրանց ծնողները։
Эту книгу прочли не только ученики, но и их родители.
Повторяющиеся союзы, имеют усилительное значение
Նա ոչ ինձ է հավատում, ոչ քեզ, ոչ իր հարազատ եղբորը։
Он ни мне, ни тебе, ни своему родному брату не верит.
Նա ոչ աշխատել է ուզում, ոչ սովորել։
Он не желает ни работать, ни учиться.
Նրանք թե երգում էին, թե պարում, թե զվարճանում։
Они и пели, и танцевали, и веселились.
Թե հանդիսականներն էին գոհ, թե դերասանները։
И зрители были довольны, и артисты.
Союзные аналоги, выражают модальность
Այսօր ես էլ մասնակցեցի ժողովին
Այսօր ես ևս մասնակցեցի ժողովին
Այսօր նաև ես մասնակցեցի ժողովին։
Сегодня и (также) я участвовал на собрании.
Մենք սուրճ էլ խմեցինք
Մենք սուրճ ևս խմեցինք
Մենք նաև սուրճ խմեցինք։
Мы и (также) кофе выпили.
էլ, ևս употребляются после слова к которому относятся
Слово աև - употребляется перед таким словом.
Слова նաև, ևս в разговорной речи имеют ограниченное употребление.
Если сказуемое в предложении имеет в своем составе вспомогательный глагол, то он употребляется непосредственно после модального союза էլ
Արամն էլ էր մասնակցում արշավին։
Арам тоже участвовал в походе.
Մենք սուրճ էլ ենք խմելու։
Мы кофе тоже будем пить.
Союзные аналоги, выражающие модальность, употребляются перед или после того слова, к которому примыкают
Անգամ մեր կուրսի գերազանցիկը չհասկացավ։
Նույնիսկ մեր կուրսի գերազանցիկը չհասկացավ։
Մինչև իսկ մեր կուրսի գերազանցիկը չհասկացավ։
Даже отличник нашего курса не понял.
Մեր կուրսի գերազանցիկը անգամ չհասկացավ։
Нашего курса отличник даже не понял.
Մեր կուրսի գերազանցիկը չհասկացավ անգամ
Մեր կուրսի գերազանցիկը չհասկացավ նույնիսկ
Մեր կուրսի գերազանցիկը չհասկացավ մինչև իսկ
Отличник нашего курса не понял даже.
Մեր կուրսի գերազանցիկը անգամ չհասկացավ։
Մեր կուրսի գերազանցիկը մինչև իսկ չհասկացավ։
Մեր կուրսի գերազանցիկը նույնիսկ չհասկացավ։
Отличник нашего курса даже не понял.
В разговорной речи употребляются ограниченно.
Противительные: իսկ, բայց, սակայն, բայց և, բայց և այնպես, այլ, ոչ թե… այլ.
Противительные союзы соединяют только равноправные предложения.
Самыми употребительными из них являются իսկ, բայց.
Союзы սակայն, բայց և, բայց և այնպես, այլ, ոչ թե… այլ преимущественно употребляются в литературной речи.
Иногда эти союзы взаимозаменяемы
Մենք շտապում էինք, իսկ անձրևը չէր դադարում։
Мы торопились, а дождь не переставал.
Մենք շտապում էինք, բայց անձրևը չէր դադարում։
Мы торопились, но дождь не переставал.
Մենք գիտեինք Արամի դժվարությունների մասին, իսկ նա մեզ ոչինչ չէր ասում։
Мы знали о трудностях Арама, а он нам ничего не говорил.
Մենք գիտեինք Արամի դժվարությունների մասին, բայց նա մեզ ոչինչ չէր ասում։
Мы знали о трудностях Арама, но он нам ничего не говорил.
Նա քեզ օգնում է, իսկ դու նրան խանգարում ես։
Он тебе помогает, а ты ему мешаешь.
Նա քեզ օգնում է, բայց դու նրան խանգարում ես։
Он тебе помогает, а (но) ты ему мешаешь.
Слово իսկ выражает отношения между параллельными явлениями
Մայրիկը լվացք էր անում, իսկ ես նրան օգնում էի։
Мать стирку делала, а я ей помогала.
Պապիկը հեքիաթ էր պատմում, իսկ մենք նրան լսում էինք։
Дед сказку рассказывал, а мы его слушали.
Որդին վարում էր, իսկ հայրը՝ ցանում։
Сын пахал, а отец сеял.
Մեծ եղբայրը բժշկականում է սովորում, իսկ փոքրը՝ համալսարանում։
Старший брат учится в медицинском, а младший - в университете.
Բայց (սակայն, բայց և, բայց և այնպես) выражает такие отношения, когда факт, высказанный во втором из двух равнозначных предложений, исключает или ограничивает возможность мысли, высказанной в первом предложении
Ես ուզում էի գնալ թատրոն, բայց հիվանդ էի։
Я хотел пойти в театр, но был болен.
Դու լավ ես հասկանում, բայց վատ ես բացատրում։
Ты хорошо понимаешь, но плохо объясняешь.
Նա շատ տխուր էր, բայց ժպտում էր բոլորին։
Он был очень грустным, но улыбался всем.
Քո կարծիքը շատ հետաքրքիր է, բայց հիմնավորած չէ։
Твое мнение очень интересное, но необоснованное.
Նա կոպիտ է, բայց լավ մարդ է։
Он грубый, но хороший человек.
Выражает отрицательное противопоставление, причем сказуемое в одном из равнозначных предложений употребляется в отрицательной форме
Նա ընդունակ չէ, այլ աշխատասեր է։
Он не способный, а трудолюбивый.
Ես նրան չեմ փնտրում, այլ քեզ եմ փնտրում։
Я не его ищу, а тебя ищу.
Նա արդեն չարաճճի մի աղջիկ չէ, այլ համեստ ու խելացի օրիորդ։
Она уже не шаловливая девочка, а скромная и умная девушка.
Выражает отрицательное противопоставление, но не требуется, чтобы сказуемое в одном из равнозначных предложений имело отрицательную форму
Նա ոչ թե պարապում է, այլ ժամանակ է սպանում։
Он не занимается, а убивает время.
Նա ոչ թե իմ ընկերուհին է, այլ քո։
Она не моя подруга, а твоя.
Սխալներիդ համար ոչ թե ուրիշներն են մեղավոր, այլ դու ինքդ։
В твоих ошибках не другие виноваты, а ты сам.
Разделительные: կամ, և կամ, կամ թե, կամ թե չէ, կամ… , կամ թե….
Разделительные союзы употребляются в таких конструкциях, где перечисляются взаимоисключающие факты, и лишь один из них может быть принят или может быть либо действительным, либо осуществимым.
Կամ, և կամ, կամ թե, կամ թե չէ.
Երեկոները նա թերթ է կարդում կամ հեռուստացույց դիտում։
Вечерами он (она) читает газеты или смотрит телевизор.
Նա ամառանոց է մեկնելու ամռանը կամ աշնանը։
Он (она) поедет на дачу летом или осенью.
Նախաճաշին ես խմում եմ կաթ կամ թեյ։
Во время завтрака (за завтраком) я пью молоко или чай.
Союзы կամ թե, կամ թե չէ чаще употребляются в живой разговорной речи и ограниченно в письменной и литературной.
Повторяющийся союз, который либо усиливает отношение взаимоисключения, либо употребляется в таких конструкциях, где перечисляются систематически повторяющиеся явления
Կամ ես վատ եմ բացատրում, կամ դու լավ չես հասկանում։
Или я плохо объясняю, или ты плохо понимаешь.
Կամ պետք է լավ խաղալ, կամ թողնել բեմը։
Или надо хорошо играть, или оставить сцену.
Կամ ամբողջ օրը կարդում ես, կամ մոռանում ես դասերիդ մասին։
Или целый день читаешь, или забываешь о своих уроках.
Աշնանը մեր կողմերում կամ ուժեղ քամիներ են լինում, կամ տևական անձրևներ։
Осенью в наших краях бывают или сильные ветры, или затяжные дожди.
Երեկոյան նրանք կամ շախմատ էին խաղում, կամ օրվա կարևոր դեպքերն էին քննարկում, կամ երաժշտություն էին լսում։
Вечером они или играли в шахматы, или обсуждали важные события дня, или слушали музыку.
Соединяет равносильные предложения, выражающие прямой или косвенный вопрос, причем с интонацией вопроса произносится либо то предложение, которое предшествует союзу թե, либо союз
Չգիտեմ, հարազատ վայրե՞րն էր հիշում, թե երազում էր ապագայի մասին։
Не знаю, родные края вспоминал или мечтал о будущем?
Այսօր Արամն է հերթապահում, թե՛ Աշոտը։
Сегодня Арам дежурит или Ашот?
Վաղը երկինքը պայծառ է լինելու՞, թե՞ նորից անձրև է գալու։
Завтра небо будет ясное или снова пойдет дождь?
Пояснительные союзы: այսինքն, այն է.
Пояснительные союзы соединяют либо равносильные предложения, либо однородные члены предложения.
Они соединяют пояснительное предложение или слово с предшествующей частью предложения, содержание которой поясняется
Ուսանողները լոտ պարապում են ընթերցասրահում, այսինքն իրենց գործն են անում։
Студенты молча занимаются в читальном зале, то есть заняты своим делом.
Նա չի ուզում նահանջել, այսինքն արհամարհում է դժվարությունները։
Он не желает отступать, то есть пренебрегает трудностями.
Սովորական ժամին, այսինքն առավոտյան ժամը ութին, նա արթնացավ։
В привычном часу, то есть в восемь часов утра он проснулся.
Այսինքն имеет большую частотность, т.к. այն է чаще употребляется в письменной речи.
Հունիսի սկզբին ստացա հերթական արձակուրդս և որոշեցի մեկնել Մոսկվա:
Ամենաարագ փոխադրական միջոցը ինքնաթիռն է, և մտածեցի ես և գնացի ինքնաթիռի տոմս գնելու:
Մեկ ժամվա չափ հերթի կանգնեցի:
Երբ հերթս հասավ, տոմս գնեցի և շատ ուրախ վերադարձա տուն:
Մեկնելուս օրը գնացի օդանավակայան, հանձնեցի իրերս, հետո բոլոր ուղևորների հետ մոտեցա մեր ինքնաթիռին:
Դա ժամանակակից երկուհարյուրտեղանոց ինքնաթիռ էր:
Շուտով բոլորս զբաղեցվինք մեր տեղերը, և ինքնաթիռն օդ բարձրացավ:
Մի քանի րոպե անց ուղեկցորդուհին մեզ թեյ, հյութ և թեթև խորտիկներ մատուցեց:
Ժամանակը շատ արագ անցավ, մեր ինքնաթիռն առանց ուշացման հասավ Մոսկվա և հաջող վայրէջք կատարեց:
Արդեն մութ էր, բայց ես որոշեցի անմիջապես դուրս գալ փողոց ու ծանոթանալ այդ հրաշալի քաղաքին:
Իրերս թողնելով հյուրանոցում, դուրս եկա փողոց. նախ թեքվեցի աջ, հետո քայլեցի դեպի ձախ ու հայտնվեցի մի մեծ հրապարակում:
Ես տեսա Կրեմլը, նրա ատամնաձև պարիսպները, դարպասներն ու աշտարակները, կառավարական տան կանաչ գմբեթը, գմբեթի վրա ծածանվող դրոշը:
Կրեմլին նայելիս ես պատկերացրի Ռուսաստանի պատմության փառավոր էջերը. Դմիտրի Դոնսկոյի զորագնդեբն այստեղ երդվեցին հաղթել թշնամուն, այստեղ Պետրոս Առաջինը տոնեց Պոլտավայի հաղթանակը շվեդական զորքերի դեմ:
Շատ թափառեցի գիշերային Մոսկվայի փողոցներում, բայց բոլորովին չհոգնեցի:
Հանկարծ նայեցի ժամացույցիս և շատ զարմացա:
Գիշերվա ժամը մեկն էր:
Ես մոտեցա մի միլիցիոների, և նա ինձ բացատրեց, թե ինչպես կարող եմ գտնել Մոսկվա հյուրանոցի ճանապարհը:
Ես շատ հեշտ գտա իմ հյուրանոցը, արագ բարձրացա սենյակս, հանեցի շորերս, մտա լողասենյակ, տաք ցնցուղի տակ լալացա և անմիջապես քնեցի:
Ուղևորություն դեպի Մոսկվա
поездка в Москву
ծանոթություն Մոսկվային
знакомство с Москвой
մեկ ժամվա չափ հերթի կանգնեցի
около часа простоял в очереди
հերթս հասավ
моя очередь подошла
մեկնելուս օրը
в день моего отъезде
մի քանի րոպե անց
через несколько минут
իրերս թողնելով
оставив свои вещи
բացատրեց, թե ինչպես կարող եմ գտնել
объяснил, что как могу найти
հանեցի շորերս
снял свою одежду
երկուհարյուրտեղանոցдвухсотместный
շուտովʃuˈtɔvвскоре
դուրս եկաвышел
դուրս գալвышел
շորʃɔɾодежда
զգեստəzˈɡɛst(книжн) одежда
Դու ե՞րբ որոշեցիր մեկնել Մոսկվա:
Ո՞րն է ամեեաարագ փոխադրական միջոցը:
Դու ինչքա՞ն ժամանակ հերթի կանգնեցիր:
Ե՞րբ տոմս գնեցիր:
Մեկնելուդ օրը ու՞ր գնացիր և ինչ արեցիր:
Ինչպիսի՞ն էր ձեր ինքնաթիռը:
Ի՞նչ արեց ուղեկցորդուհին, երբ ինքնաթիռը օդ բարձրացավ:
Դու ի՞նչ տեսար Կարմիր հրապարակում:
Կրեմլին նայելիս դու ի՞նչ պատկերացրիր (ի՞նչ դեպքեր հիշեցիր):
Դմիտրի Դոնսկոյի զորագնդերր որտե՞ղ երդվեցին հաղթել թշնամուն:
Պետրոս Առաջինը ի՞նչ հաղթանակ տոնեց Կրեմլում:
Դու ի՞նչ տեսար գիշերային Մոսկվայում:
Ե՞րբ նայեցիր ժամացույցիդ, ժամը քանի՞սն էր:
Ինչպե՞ս գտար Մոսկվա հյուրանոցի ճանապարհը:
Երբ հասար քո հյուրանոցը, ի՞նչ արեցիր:
07–06–2020